Artykuł 26.09.2019 5 min. czytania Tekst Image Jak ograniczyć samowolę służb specjalnych w dobie ich rosnących uprawnień i możliwości, jakie dają nowe technologie? Odpowiedzią powinno być powołanie niezależnego organu kontrolnego i przyznanie jednostce prawa do informacji, że była przedmiotem zainteresowania służb. To postulaty przedstawione w raporcie Osiodłać Pegaza przez grupę ekspertów pracujących pod egidą Rzecznika Praw Obywatelskich. Edward Snowden stwierdził niedawno, że „ludzie wprawdzie są coraz bardziej świadomi inwigilacji, ale czują się coraz bardziej bezsilni”. Także w Polsce trudno o optymizm, choćby w kontekście pojawiających się ostatnio informacji o wykorzystaniu przez CBA programu Pegasus. Wszelkie dostępne analizy wskazują, że kontrola sądów nad niejawnymi działaniami służb jest fragmentaryczna (o większości działań sądy nawet nie wiedzą) i iluzoryczna (jeśli służby muszą pozyskać zgodę sądu na niektóre działania, to i tak nie ma realnych narzędzi i czasu, by przyjrzeć się sprawie). Skala tych problemów w Polsce jest jednak znacznie większa niż w innych państwach europejskich. Pod egidą RPO zebrała się grupa osób, która zajmuje się tematem służb z rozmaitych perspektyw: byli funkcjonariusze, osoby odpowiedzialne za kierowanie służbami, przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości i obrońcy praw człowieka. Poza ekspercką wiedzą połączyła ich także krytyczna diagnoza aktualnej sytuacji. Po kilku miesiącach pracy przedstawili raport Osiodłać Pegaza. Ich postulaty opierają się na dwóch filarach: powołaniu niezależnego organu kontrolnego i przyznaniu jednostce prawa do informacji o byciu przedmiotem zainteresowania służb. Niezależny organ – niezbędne minimum Cykliczne kontrole działalności służb – zasadności i legalności prowadzonych działań operacyjnych, dostęp do informacji na temat wydatków z funduszu operacyjnego, w tym zakupionego oprogramowania, ale też rozpatrywanie skarg obywateli obawiających się, że są inwigilowani – to najważniejsze zadania organu kontrolnego, którego powołanie postulują autorzy raportu. Takie instytucje funkcjonują w większości państw członkowskich. Niezależna instytucja kontrolująca służby mogłaby swoim autorytetem przecinać powracające dyskusje o sprawdzaniu dziennikarzy i polityków czy masowej inwigilacji Polaków. Kluczowe dla skuteczności instytucji byłoby zagwarantowanie jej niezależności. Zgodnie z projektem organ składałby się z 6 członków wybieranych przez Sejm na 6-letnią kadencję (połowa składu zmieniana co 3 lata), jego członkami nie mogliby być byli funkcjonariusze służb czy politycy, a prawo do wskazywania kandydatów miałyby nieliczne instytucje (m.in. RPO). W kontrolowaniu służb kompetencje nowej instytucji byłyby nieograniczone: miałaby ona możliwość sprawdzenia każdego działania każdej służby specjalnej i policyjnej. O efektach prac – w możliwie najszerszym zakresie – informowałaby opinię publiczną. Prawo do informacji Drugim filarem propozycji jest nałożenie na służby obowiązku informowania osoby inwigilowanej o tym fakcie. 12 miesięcy po zakończeniu podsłuchu czy po pobraniu bilingu osoba zainteresowana powinna zostać o tym poinformowana. Analogiczne rozwiązania działają chociażby u naszych zachodnich sąsiadów. Dzięki tej informacji podsłuchiwany będzie mógł np. poskarżyć się do sądu na bezpodstawne naruszanie jego prywatności. Ale co najważniejsze: konieczność poinformowania osoby zainteresowanej wzbudzi wśród funkcjonariuszy poczucie, że nie wszystko im wolno, bo prędzej czy później ktoś się o tym dowie, co może wiązać się z problemami. Zaufanie Osiodłać Pegaza zawiera również szereg innych propozycji, np. uchylenia przepisów ustawy antyterrorystycznej radykalnie ograniczających prawa cudzoziemców. W dyskusji nad wprowadzeniem kontroli nad służbami nie chodzi jednak wyłącznie o przeciwdziałanie nadużyciom. Problem tkwi jeszcze głębiej: na szali jest bowiem zaufanie do służb. W czasach gorących debat publicznych i oskarżeń (abstrahując na chwilę od ich zasadności) o polityczne wykorzystywanie służb stworzenie instytucji, która mocą swojego autorytetu będzie mogła przecinać rozmaite spekulacje, jest na wagę złota. Trudno bowiem nie odnieść wrażenia, że Polki i Polacy z coraz mniejszym zaufaniem podchodzą do państwa i jego instytucji. Jest to problem także z perspektywy samych służb, które – w dobrze rozumianym interesie publicznym – powinny cieszyć się poparciem społecznym. Oczywiście autorzy Osiodłać Pegaza mają świadomość aktualnych realiów politycznych i tego, że trudno będzie przekonać rządzących do takiego samoograniczenia. Ale wyszli z założenia, że należy zaproponować rozwiązanie, które będzie czymś więcej niż ustawicznym narzekaniem na „permanentną inwigilację”. Zmiana świata zaczyna się od stworzenia idei, jak to zrobić. Wojciech Klicki Autor Linki i dokumenty Jak osiodłać Pegaza? Raport grupy ekspertów525.17 KBpdf Temat służby programy masowej inwigilacji Poprzedni Następny Newsletter Otrzymuj informacje o działalności Fundacji Twoje dane przetwarza Fundacja Panoptykon w celu promowania działalności statutowej, analizy skuteczności podejmowanych działań i ewentualnej personalizacji komunikacji. Możesz zrezygnować z subskrypcji listy i zażądać usunięcia swojego adresu e-mail. Więcej informacji o tym, jak przetwarzamy twoje dane i jakie jeszcze prawa ci przysługują, w Polityce prywatności. Zapisz się Zapisz się Akceptuję Regulamin usługi Leave this field blank Zobacz także Artykuł O inwigilacji u Rzecznika Od wielu miesięcy obowiązują w Polsce kontrowersyjne przepisy regulujące działanie służb: ustawa „inwigilacyjna” weszła w życie w lutym 2016 r., a 20.09.2018 Tekst Artykuł Mierząc się z Goliatem. Historia zmagań o kontrolę nad służbami „Pewne ograniczenia w jawności są bezdyskusyjnie konieczne, ale muszą mieć one swoje granice. Bez nich nie powinniśmy spodziewać od służb skuteczności, tylko samowoli. Służby są tajnym, zbrojnym ramieniem państwa i ja to akceptuję, ale dopóki działają wyłącznie w cieniu, bez naszej kontroli,… 09.03.2022 Tekst Artykuł Europa chce chronić media. Polska – inwigilować dziennikarzy? Europejski akt o wolności mediów ma wzmocnić ochronę źródeł dziennikarskich. Dopuszcza jednak użycie wobec osób pracujących w mediach oprogramowania szpiegującego – pod warunkami, których Polska nie spełnia. Czy media nie będą wolne od inwigilacji Pegasusem? 19.09.2024 Tekst