Sąd administracyjny: Zasady profilowania bezrobotnych są informacją publiczną!

W zeszłym roku wystąpiliśmy do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z wnioskiem o udostępnienie zasad ustalania profili pomocy dla osób bezrobotnych. Resort odmówił nam przekazania tych danych, uzasadniając, że nie stanowią one informacji publicznej. Ze stwierdzeniem tym jednak nie zgodził się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który orzekł w tej sprawie na naszą korzyść.

Od dwóch lat w urzędach pracy stosuje się narzędzie do profilowania pomocy dla osób bezrobotnych. W skrócie: system informatyczny analizuje dane dotyczące osób bezrobotnych i na tej podstawie kwalifikuje je do jednego z trzech profili. Do każdego z profili przyporządkowane są określone formy wsparcia (staże, kursy, dofinansowanie itp.). Przepisom dotyczącym profilowania zarzucaliśmy niekonstytucyjność, brak przejrzystości oraz dyskryminacyjny charakter. Jednym z podstawowych problemów, na które zwracaliśmy uwagę, był brak jasności co do tego, na podstawie jakich informacji bezrobotni będą przydzielani do poszczególnych kategorii.

To właśnie brak przejrzystości zasad profilowania skłonił nas do wystąpienia do resortu pracy z wnioskiem o informację publiczną na temat punktacji pytań zadawanych osobom bezrobotnym. W 2014 r. udało nam się uzyskać od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej kwestionariusz pytań zadawanych w trakcie profilowania w urzędach pracy. Z kolei Dziennik Internautów opublikował podręcznik dla urzędów pracy, który oprócz samych pytań zawierał również spis odpowiedzi. Okazało się wówczas, że w trakcie wywiadu z bezrobotnym system przypisuje każdej odpowiedzi od 0 do 8 punktów, w zależności od jej treści. Niestety dostępne dla obywateli informacje nie wskazują, jak dokładnie punktowana jest każda odpowiedź. Tymczasem to właśnie od uzyskanych punktów zależy, do którego profilu zostanie przydzielona dana osoba, a w konsekwencji – jakie formy wsparcia ze strony urzędu pracy może ona otrzymać, a jakich nie. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej jednak tych informacji nam nie przekazało, co więcej: uznało, że nie stanowią one informacji publicznej.

W tej sprawie złożyliśmy skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który stwierdził, że mamy do czynienia z informacją publiczną, na którą resort rodziny powinien odpowiedzieć. Sąd jasno podkreślił, że nasz wniosek dotyczy wyłącznie zestandaryzowanego kwestionariusza i punktów z nim związanych, nie zaś oceny dokonywanej przez konkretnych urzędników. Zdaniem Ministerstwa odmowa przekazania nam informacji wiązała się z tym, że samo narzędzie służące do profilowania ma charakter tylko pomocniczy, a urzędnicy mogą samodzielnie zakwestionować wygenerowany przez system wynik. Sąd jednak nie podzielił tej argumentacji.

Niestety wyrok ten stanowi zaledwie początek długiej drogi w uzyskaniu informacji o zasadach stosowanych przy profilowaniu osób bezrobotnych. Ministerstwo może teraz złożyć kasację do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Co więcej, nasz obecny spór dotyczy zaledwie tego, czy algorytm stosowany przez urzędy pracy stanowi informację publiczną. Nawet gdy ostatecznie sądy przyznają nam w tym sporze rację, Ministerstwo może wydać decyzję administracyjną, w której odmówi nam dalszego udzielenia informacji – powołując się np. na tajemnicę służbową. I aby to zakwestionować, znów będziemy musieli pójść do sądu.

Uważamy, że w przypadku gdy gromadzenie i analiza danych staje się podstawą rozstrzygnięć podejmowanych przez instytucje publiczne, przejrzystość tego procesu ma fundamentalne znacznie. To przepisy, a nie tajny algorytm, powinny determinować prawo do pomocy oferowanej przez państwo i określać warunki jej przyznania – takie jak odpowiedni wiek, niski dochód czy liczba dzieci. W sytuacji gdy tak istotna decyzja jest podejmowana w oparciu o wynik automatycznych operacji, przejrzystość i przewidywalność działania administracji ulega zachwianiu.

Opracowanie: Jędrzej Niklas

Więcej na temat temat:

Raport Fundacji Panoptykon: Profiling the Unemployed in Poland: Social and Political Implications of Algorithmic Decision Making [PDF]

Fundacja Panoptykon: Profilowanie bezrobotnych – publikujemy raport z badań