Kto rozgrywa debatę polityczną na Twitterze? Wnioski z badania

Na przełomie września i października 2017 r. – wtedy, kiedy na ulicy i w sieci wrzało od obywatelskiego poruszenia (czarny protest, protest rezydentów, wolne sądy, debata o reprywatyzacji) – postanowiliśmy przyjrzeć się debacie politycznej na polskim Twitterze. Byliśmy ciekawi, kto kreuje trendy, kto z kim rozmawia i na czym ta rozmowa polega. Czy ludzie o przeciwnych poglądach odnoszą się do siebie czy raczej siedzą we własnych bańkach? Czy pojawiają się próby manipulowania dyskursem, np. przejmowania albo kreowania internetowych wątków przez boty? Zebraliśmy prawie milion tweetów, które poddaliśmy analizie sieciowej i semantycznej. Zobaczcie, co w nich znaleźliśmy…

Po aferze Cambridge Analytica z udziałem Facebooka nikogo już nie trzeba przekonywać, że media społecznościowe mogą być (i są) wykorzystywane do wpływania na nasze decyzje, a nawet modelowania naszego światopoglądu. Krytyczne myślenie o roli pośredników internetowych, którzy za pomocą nieprzejrzystych algorytmów wpływają na to, co widzimy na ekranie, weszło do mainstreamu. Niestety, jednocześnie rośnie zapotrzebowanie na szybkie znalezienie „winnego” i wypracowanie łatwych rozwiązań (np. technologicznego filtru, który za nas odsieje prawdę od fałszu).

Na ile sami ponosimy odpowiedzialność za życie w bańkach informacyjnych i uleganie cyfrowej propagandzie?

W Panoptykonie od dawna krytycznie przyglądamy się mediom społecznościowym i być może dlatego nie spieszymy się do łatwych rozwiązań. Potrafimy sobie wyobrazić konsekwencje złego prawa, które tylko pozornie odpowie na problemy mające źródło w tym, jak działa komercyjny Internet i media elektroniczne. Skupiając się na fake newsach, botach i algorytmach, łatwo stracić z oczu ludzi – nie tylko tych kreujących treści i narzędzia technologiczne, ale też ich odbiorców. Na ile sami mamy wpływ na jakość i różnorodność informacji, jakie do nas docierają? Czy możemy je „konsumować świadomie”? Czy jesteśmy skazani na funkcjonowanie w bańkach informacyjnych, czy możemy (powinniśmy) coś w tej sprawie zrobić?

Szukając odpowiedzi na te pytania, przeprowadziliśmy we współpracy z naukowcami z Uniwersytetu Pensylwanii badanie debaty politycznej, która toczyła się na polskim Twitterze między 23 września a 22 października 2017 r. W okresie tym nie zabrakło wydarzeń o charakterze silnie polaryzującym społeczeństwo, jak protesty przeciw zaostrzeniu prawa aborcyjnego, prace nad reformą sądownictwa, strajk lekarzy rezydentów, debata na temat reprywatyzacji.

Badanie ograniczyliśmy do Twittera z kilku powodów. Po pierwsze, mimo mniejszego zasięgu to właśnie Twitter skupia polskich influencerów politycznych (polityków, działaczy, komentatorów). Po drugie, API Twittera pozwala pobrać dane potrzebne do przeprowadzenia analizy sieciowej bez budowania specjalnej aplikacji i bez opłat, na które jako organizacja nie moglibyśmy sobie pozwolić.

Posługując się analizą sieciową i metodami jakościowymi, próbowaliśmy ustalić:

• jacy aktorzy (osoby, organizacje, sieci społeczne) wywierali największy wpływ na debatę polityczną;
• jakie były kierunki i dynamika tej debaty (np. czy dochodziło do przejmowania albo „zaśmiecania” ważnych politycznie hashtagów);
• czy na polskim Twitterze mamy do czynienia z aktywnością i istotnym wpływem przejętych lub sztucznie wyhodowanych kont (botów i innych sztucznych wzmacniaczy?

„Prawa” i „lewa” strona Twittera rozmawia na te same tematy, ale nie rozmawia ze sobą. Funkcjonujemy w bańkach.

To, co znaleźliśmy w danych, specjalnie nas nie zaskoczyło. Analiza sieciowa wyraźnie pokazała, że na Twitterze funkcjonujemy w bańkach informacyjnych i raczej między nimi nie migrujemy. Mimo że „prawa” i „lewa” strona rozmawiały na te same tematy (dyktowane przez wydarzenia polityczne i społeczne), nie dochodziło między nimi do polemik ani ucierania poglądów.

Jeśli po jednej stronie politycznej barykady pojawiały się próby przekierowania dyskusji na inny tor (np. z postulatów protestujących na wiarygodność zaangażowanych osób), nie były one podejmowane przez stronę przeciwną. Jedynym wyjątkiem była kontrnarracja dotycząca zagranicznych wyjazdów lekarzy rezydentów, której widoczność podbiły media głównego nurtu.

Najpopularniejsze hashtagi i słowa kluczowe odpowiadały wydarzeniom politycznym i temu, co się działo na ulicy. Nie wykryliśmy ani jednego momentu, w którym tok dyskusji na Twitterze byłby zmanipulowany lub odbiegałby od rzeczywistych, społecznych emocji (vide #astroturfing). Co oczywiście nie oznacza, że takich prób w badanym okresie nie było. Jeśli były, tym razem nie okazały się skuteczne.

A co z botami, których aktywność na polskim Twitterze opisywał w 2017 r. Robert Gorwa z Uniwersytetu Oksfordzkiego (raport Computational Propaganda in Poland: False Amplifiers and the Digital Public Sphere)? Cóż, po bliższym zbadaniu okazuje się, że łatwo pomylić bota z profesjonalnie zarządzanym kontem (np. Donalda Tuska, Jana Rokity czy TOK FM) albo pospolitym internetowym trollem. Co więcej, sama obecność botów wcale nie przekłada się na wpływ: wygląda na to, że na polskim Twitterze nadal liczy się nie ilość, ale jakość interakcji.

Rozgrywającymi na Twitterze nie są boty, ale politycy, media głównego nurtu i influencerzy. W co grają?

Ważniejsze od botów jest zachowanie samych polityków, mediów głównego nurtu i wyrazistych politycznie influencerów. Kto z nich podbija niesprawdzone wiadomości? Kto (i w jaki sposób) kupuje sobie większą widoczność? Jak takie działania są finansowane? Nasze badanie nie daje odpowiedzi na te pytania, ale to one będą istotne dla zrozumienia, jak rzeczywiście działa cyfrowa propaganda.

Jeśli jesteście ciekawi, kto był rozgrywającym w internetowych debatach, które toczyły się wokół reformy sądownictwa, zmian w prawie aborcyjnym, reprywatyzacji czy protestu lekarzy rezydentów, zajrzyjcie do raportu i sprawdźcie sami.

Katarzyna Szymielewicz

Wizualizacja danych: Marcin Antas (gorąco polecamy jego profil w serwisie Tableau)

Panoptykon: Cyfrowa propaganda czy „normalna” polityczna polaryzacja? [PDF, 5,23 MB]

Zainteresowało Cię to badanie? Możesz nam pomóc szukać odpowiedzi na kolejne pytania w związku z polską debatą publiczną. Przekaż 1,5% podatku Fundacji Panoptykon (KRS: 0000327613) i wpłać darowiznę na konto. Dziękujemy!