Platforma Muska zbiera informacje o twojej orientacji, religii i stanie zdrowia – i na nich zarabia. 9 organizacji składa skargę

X umożliwia targetowanie reklam po danych dotyczących poglądów politycznych, zdrowia czy orientacji seksualnej. W ten sposób platforma Elona Muska narusza prawa użytkowników i użytkowniczki, narażając ich na dyskryminację i łamiąc artykuł 26.3 aktu o usługach cyfrowych (DSA). Organizacje społeczne, w tym Panoptykon, złożyły w tej sprawie skargę do koordynatorów usług cyfrowych.

Skąd to wiemy? AI Forensics zajrzała do biblioteki reklam gigantycznych marek działających przede wszystkim na rynku francuskim. Przeanalizowała też możliwości targetowania w XAds na podstawie tematów rozmów – zarówno wyświetlania, jak i niewyświetlania reklam grup użytkowników rozmawiających na określone tematy.

Koniec z żerowaniem na danych w systemach reklamowych
Wspieraj działania Fundacji Panoptykon

Reklamy na social mediach a akt o usługach cyfrowych

Określenie grupy docelowej to podstawa marketingu każdej firmy. Przyznanie, że są osoby, które z jej usług na pewno nie skorzystają, pozwala uniknąć „przepalania” na nie budżetów reklamowych. Są jednak granice tego ćwiczenia. W przypadku platform internetowych wyznacza je DSA, zabraniając profilowania reklam po danych wrażliwych, czyli np. poglądach politycznych czy informacjach o zdrowiu.

„Dostawcy platform internetowych nie mogą prezentować odbiorcom usługi reklam opartych na profilowaniu zgodnie z definicją w art. 4 pkt 4 rozporządzenia (UE) 2016/679 z wykorzystaniem szczególnych kategorii danych osobowych, o których mowa w art. 9 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2016/679”.

Artykuł 26.3 aktu o usługach cyfrowych

Dane zebrane przez AI Forensics sugerują, że praktyki reklamowe platformy X mogą przekraczać tę granicę. Platforma umożliwia kierowanie reklam do osób na podstawie rozmów, w których biorą udział na platformie.

Reklamodawca ma do wyboru 10 tys. tematów rozmów w 25 kategoriach, w tym właśnie dotyczących poglądów politycznych, zdrowia czy orientacji seksualnej. Dane, które pośrednio mogą ujawniać wrażliwe cechy lub informacje dotyczące użytkowników, nie mogą być eksploatowane ani przez platformy, ani przez reklamodawców.

Mikrotargetowanie. Kiedy platforma wie o tobie za dużo

Jak to działa, pokazał wspomniany wcześniej raport AI Forensics z czerwca 2025 r. Najciekawsze pod kątem przetwarzania danych wrażliwych były informacje o tematach rozmów. Wystarczy, że zatrzymasz dłużej wzrok na poście dotyczącym Rafała Ziemkiewicza, żeby platforma uznała cię za „uczestnika rozmowy” na jego temat i nie wyświetliła ci reklamy Komisji Europejskiej dotyczącej migracji. 

Z kolei redakcja sprzyjającego Viktorowi Orbanowi „Brussels Signals” między wrześniem 2023 r. a majem 2025 wyświetlała swoje reklamy polskim odbiorcom (38 reklam, łącznie 22 miliony wyświetleń), targetując je m.in. na osoby dyskutujące o nie tylko prawicowych politykach (w tym o Le Pen, Orbanie, Macronie, Tusku).

Image

Przykład grup, które uwzględniał w kampani reklamowej McDonald's France. Raport AI Forensics, strona 30.

Przykłady z Francji są jeszcze ciekawsze. Możemy zastanawiać się, czy agencja odpowiedzialna za kampanię reklamową McDonald’s popełnia taktyczny błąd, wykluczając z targetów osoby „zainteresowane” ruchem żółtych kamizelek*, ale nie to jest clou sprawy. Jest nim to, że platforma internetowa nie ma prawa sprzedawać firmom możliwości profilowania reklam w oparciu o dane wrażliwe (jakimi są informacje o poglądach politycznych, orientacji seksualnej czy zdrowiu) – a robi to.

„Mikrotargetowanie, czyli precyzyjne i nierzadko inwazyjne dopasowywanie przekazu reklamowego, np. na podstawie poglądów politycznych odbiorcy, może dawać »dobre« rezultaty w kampanii reklamowej. Ale z perspektywy odbiorcy może być odczuwane jako manipulacja, igranie z naszymi lękami czy głęboko zinternalizowanymi przeświadczeniami, bez naszej wiedzy i zgody”.

Katarzyna Szymielewicz, prezeska Fundacji Panoptykon

Żądamy egzekwowania istniejącego prawa. Składamy skargę na X/Twittera

Zdecydowaliśmy się złożyć skargę. Trafiła ona do koordynatorów usług cyfrowych w trzech krajach, które już wdrożyły DSA (w Polsce nie, bo wciąż czekamy na wdrożenie). Ostatecznie powinna ona trafić do odpowiedniego organu w Irlandii, gdzie platforma Muska ma europejską siedzibę (DSA działa podobnie jak RODO – skargę możesz złożyć w swoim kraju, nawet jeśli firma, na którą się skarżysz, ma siedzibę gdzie indziej). Wysłaliśmy też pismo sygnalizujące do Komisji Europejskiej.

Mamy nadzieję, że koordynatorzy usług cyfrowych nie przegapią tej okazji, żeby egzekwować nowe prawo.

Skarżące organizacje: AI Forensics, Global Witness, European Digital Rights AISBL, Stichting Bits of Freedom, Gesellschaft für Freiheitsrechte e.V. (GFF), VoxPublic, Fundacja Panoptykon, Centre for Democracy and Technology Europe

*Ruch żółtych kamizelek (fr. Le mouvement des Gilets jaunes) to antyelitystyczny, wspierający prawa pracowników ruch protestujący m.in. przeciwko zwiększaniu podatków dla pracujących. Początkowo działał we Francji, obecnie także w Holandii, Belgii i Portugalii.