Nowe liczby, stare problemy

Ujawniamy, jak często policja i inne służby sięgały po nasze billingi czy informacje o naszej lokalizacji w 2015 r. Tym razem statystyki dotyczące ingerowania przez policję i inne służby w naszą prywatność dotyczą także danych internetowych, o których głośno było przy okazji prac nad przyjętą niedawno tzw. ustawą inwigilacyjną. Niektóre liczby są większe niż w zeszłym roku, inne – mniejsze. Jedno jest pewne: mimo zmian prawnych główny problem pozostaje bez zmian – brak realnej kontroli nad działaniami służb.

W 2015 r. policja i inne służby sięgały po billingi i inne dane telekomunikacyjne 1 981 272 razy. To wyraźny spadek względem rekordowego 2014 r. (2 351 014 zapytań). Spadek jest szczególnie widoczny w przypadku aktywności policji, która skierowała do operatorów telekomunikacyjnych niemal 400 tys. mniej zapytań niż rok wcześniej.

Jak co roku największym zainteresowaniem (niemal 50% wszystkich zapytań) cieszyły się billingi, na podstawie których można zrekonstruować sieć kontaktów i znajomości każdego z nas. Co trzecie pytanie dotyczyło tzw. danych abonenckich, a więc informacji o tym, kto jest użytkownikiem konkretnego numeru. Szczegóły dostępne są tutaj.

Liczba zapytań o dane telekomunikacyjne i internetowe nie rozwiewa wątpliwości co do inwigilacji prowadzonej przez służby. Choć spadła liczba zapytań o dane telekomunikacyjne, wielokrotnie wzrosła liczba zapytań o informacje na temat aktywności w sieci – tzw. dane internetowe. Z informacji, które udało nam się uzyskać, wynika, że policja w 2014 r. spytała o te dane niecałe 50 tys. razy, a w 2015 – aż 214 tys. razy. A statystyki te dotyczą okresu sprzed wejścia w życie tzw. ustawy inwigilacyjnej, która ułatwiła służbom dostęp do danych internetowych.

Możemy tylko zgadywać, jakie są przyczyny, dla których w ubiegłym roku zainteresowanie policji i innych służb danymi telekomunikacyjnymi było nieco mniejsze, za to istotnie (w przypadku policji prawie czterokrotnie) zwiększyła się liczba zapytań o dane internetowe. Być może chodzi o to, że wszyscy intensywniej korzystamy z Internetu. A więc to źródło staje się atrakcyjniejsze również dla śledczych.

Ustawa inwigilacyjna

Przyjęcie i wejście w życie tzw. ustawy inwigilacyjnej zmieniło sytuację. Niekoniecznie jednak w taki sposób, na jaki liczyliby obrońcy praw człowieka. Zamiast wdrożyć wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczący ustanowienia kontroli nad dostępem służb do danych internetowych ustawa ułatwiła sięganie po informacje o aktywności obywateli w Internecie.

Dostęp do danych telekomunikacyjnych i internetowych nie jest poddany jakiejkolwiek realnej kontroli.

Jaki będzie wpływ ustawy na liczbę zapytań o dane internetowe? Można na ten temat jedynie spekulować. Czy wprowadzona możliwość zawierania porozumień z firmami internetowymi sprawi, że popłyną one szerokim strumieniem? To niewykluczone. Będzie to jednak jedynie objaw kluczowego problemu. Nie są nim liczby, a ich nieprzejrzystość oraz brak kontroli nad sięganiem po dane.

Ustawa inwigilacyjna wprowadziła również nowy model sprawozdawczości. Służby będą składały sprawozdania do sądów, sądy do ministra sprawiedliwości, a ten do parlamentu. Analiza przepisów wskazuje jednak, że zakres przekazywanych informacji z każdym ogniwem tego łańcucha będzie się zmniejszać. Przykład: sądy będą informować ministra o wynikach prowadzonej przez siebie kontroli sięgania po dane, jednak ta informacja nie trafi już do parlamentu. Nieprzejrzystość statystyk sięgania po dane o obywatelach się nie zmieni.

To, czy pozostaniemy w sferze domysłów, zależy od organów, które będą stosować nowe przepisy, zwłaszcza sądów. Swoją rolę do odegrania mają też firmy otrzymujące zapytania od służb. Mogą one zdecydować się na publikacje tzw. raportów przejrzystości. To byłby ważny ruch zwiększający możliwości społecznej kontroli nad pozyskiwaniem informacji na temat obywateli.

Wojciech Klicki