ONZ wytyka Amerykanom PRISM

Komitet Praw Człowieka ONZ w raporcie dotyczącym przestrzegania praw człowieka w USA wyjątkowo krytycznie odniósł się do stosowania przez amerykańską Agencję Bezpieczeństwa Narodowego programów masowej inwigilacji. Zdaniem członków Komitetu USA powinny w jednakowym stopniu szanować prywatność obywateli swoich i innych państw.

Komitet Praw Człowieka ONZ regularnie przygotowuje raporty w sprawie przestrzegania praw człowieka w konkretnych państwach-stronach Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych. Każde z państw co 5 lat przedstawia sprawozdania ze sposobu, w jaki wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Po analizie raportów państw Komitet rekomenduje działania, jakie powinny one podjąć, by lepiej chronić prawa człowieka. Tym razem pod lupą znalazły się Stany Zjednoczone. I tu już kończy się „typowość” postępowania, ponieważ – jak na standardy ONZ – Komitet okazał się wyjątkowo krytyczny i bezkompromisowy. Prócz działalności NSA negatywnie oceniono m.in. kontynuowanie przez USA stosowania tortur i wykorzystywanie dronów do przeprowadzania ataków na terytoriach innych państw (tzw. targeted killings).

Stany Zjednoczone zostały zganione za stosowanie programów masowej inwigilacji takich jak PRISM i UPSTREAM wobec wszystkich użytkowników Internetu – bez względu na to, czy istniały realne podejrzenia, że stanowią oni zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Komitet wyraźnie podkreślił, że system nadzoru nad działaniem NSA wymaga zmiany, gdyż nie zapewnia ochrony praw osób inwigilowanych. Krytyce poddano również to, że zgodę na stosowanie inwigilacji wydawał tajny sąd – Foreign Intelligence Surveillance Court. Zapowiedziane przez prezydenta Obamę rozszerzenie części gwarancji przysługujących obywatelom na mieszkańców innych państw nie jest zdaniem ekspertów zebranych w Komitecie wystarczającym działaniem. Nieobywatele w dalszym ciągu nie będą bowiem dysponować żadnymi środkami zaradczymi w przypadku naruszenia ich praw.

Żeby być w zgodzie ze swoimi zobowiązaniami w zakresie ochrony praw człowieka, USA powinny wprowadzić szereg zmian rekomendowanych przez Komitet. W kontekście trwającego w Polsce postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, który ma zrewidować kompetencje służb specjalnych, na szczególną uwagę zasługują trzy spośród nich. Komitet podkreślił, że jakakolwiek ingerencja w prawo do prywatności lub tajemnicę korespondencji powinna opierać się na powszechnie znanych przepisach, które w jednoznaczny sposób określają, w jakim celu i jakie dane mogą być zbierane, jak długo mogą być przechowywane, a także zapewniać skuteczne gwarancje ochrony przed nadużyciami. Choć ustawy dotyczące kompetencji służb mają w Polsce charakter jawny, wiele można zarzucić precyzji przepisów określających, jakie dane i w jaki sposób służby mogą pozyskiwać.

Konieczność wprowadzenia efektywnej kontroli nad działaniem służb stanowi kolejne istotne z naszego punktu widzenia zalecenie Komitetu. Ten problem istnieje również w Polsce, a konieczność wzmocnienia nadzoru nad służbami sygnalizował już Parlament Europejski w ostatniej rezolucji w sprawie masowych programów inwigilacji. Wreszcie – Stany Zjednoczone powinny powstrzymać się przed nakładaniem na prywatne firmy obowiązku zatrzymywania danych na potrzeby organów ścigania (tzw. retencja danych). Tę ostatnią uwagę powinna wziąć sobie do serca cała Unia Europejska i uwzględnić w trwającej od lat dyskusji nad dalszymi losami tzw. dyrektywy retencyjnej.

Komitet Praw Człowieka nie dysponuje żadnymi środkami wymuszania na państwach wprowadzania swoich rekomendacji, jednak jego krytyka stanowi kolejny wyraźny sygnał, że stosowanie masowej inwigilacji jest sprzeczne z prawem międzynarodowym, a bycie mocarstwem nie zwalnia z przestrzegania praw człowieka zarówno na własnym terytorium, jak i poza nim. Stany Zjednoczone mają aż 5 lat na przedstawienie kolejnego sprawozdania, w którym odniosą się do zaleceń Komitetu. Mamy nadzieję, że władze USA – i nie tylko one – potraktują te rekomendacje poważnie.

Anna Walkowiak

Wnioski końcowe Komitetu Praw Człowieka dot. stanu przestrzegania praw człowieka w USA [DOC]