Edward Snowden, człowiek, który ujawnił globalną skalę i co najmniej wątpliwe cele amerykańskich programów masowej inwigilacji, nie ma najlepszej prasy. Światowe media, z nielicznymi wyjątkami, chętniej widzą w nim zdrajcę amerykańskiej racji stanu niż bohatera występującego w obronie milionów obywateli. Laura Poitras – dokumentalistka od lat odsłaniająca kulisy działań tajnych służb i zbrodnie popełniane w imię wojny z terroryzmem – w tej nierównej debacie postawiła na szali swój najnowszy film. CITIZENFOUR słowami samego Edwarda Snowdena tłumaczy jego dylematy i ostateczne wybory: od ujawnienia tajnych dokumentów, przez ucieczkę do Hong Kongu, po przyjęcie azylu w Moskwie. Czy najwyższa nagroda przyznana przez amerykańską Akademię Filmową to już sygnał, że ta narracja się przyjęła?

Kryminały i thrillery pełne są przypadków tworzenia profili przestępców, w tym seryjnych morderców, których udaje się złapać dzięki zaangażowaniu potrafiących „wczytać się” w umysł sprawcy specjalistów.

Steven Spielberg w słynnym Raporcie mniejszości (Minority report) z 2002 r. prezentuje świat drugiej połowy XXI wieku, w którym do okrzyknięcia kogoś mordercą bądź morderczynią nie trzeba samej zbrodni: wystarczy zamiar jej popełnienia. Ten element wykreowanej rzeczywistości został przez widzów dobrze zapamiętany: działania mające na celu zapobieganie przestępczości, w tym terroryzmowi, przy uciekaniu się do metod, których skuteczność budzi poważną wątpliwość – jak choćby automatyczne wychwytywanie nietypowego (sic!) zachowania – ironicznie kwituje się nieraz wyrażeniem „jak z Raportu mniejszości”.

Minister Sprawiedliwości – „w ramach sprawowanego przez siebie nadzoru zewnętrznego nad sądami” – może zbierać (i wykorzystywać!) informacje zawierające dane osobowe przetwarzane przez sądy. Chodzi m.in. o protokoły ze spraw rozwodowych czy zeznania świadków. Dostęp do takich i innych informacji zapewnili ministrowi posłowie, „dorzucając” je do skierowanej już do podpisu prezydenta nowelizacji ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych. Jak w soczewce widać tutaj kilka problemów. Chodzi nie tylko o zignorowanie konieczności ochrony danych osobowych – co jest szczególnie istotne wobec intensywnej informatyzacji sądów. Przebieg prac legislacyjnych nad projektem pokazuje również, jak łatwo ministerstwo „ograło” Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych i jak daleko od monteskiuszowskiego trójpodziału władz jest nasza praktyka polityczna.