Dlaczego sąd nakazał przywrócenie konta SIN na Facebooku i Instagramie? Uzasadnienie wyroku [analiza]

Analizujemy pisemne uzasadnienie wyroku w sprawie SIN vs Facebook o prywatną cenzurę.

W marcu informowaliśmy, że wygraliśmy sprawę przed Sądem Okręgowym w Warszawie. Sąd wydał precedensowy wyrok, w którym stwierdził, że arbitralna blokada stron i grup Społecznej Inicjatywy Narkopolityki (SIN) na Facebooku i Instagramie była bezprawna i stanowiła naruszenie dóbr osobistych stowarzyszenia. Szczegółowe argumenty za tą decyzją sąd zawarł w pisemnym uzasadnieniu tego wyroku. Jeśli śledzicie informacje o tym, jak pozwać Facebooka w Polsce, przeczytajcie.

Spoiler: Meta złożyła zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji dotyczące jurysdykcji, kwestionując to, że właściwy do rozpoznania sprawy jest polski sąd. Do sądu wpłynęła też apelacja od wyroku (Meta nie zgadza się z uznaniem nałożonych na SIN blokad za bezprawne). Wydane w marcu rozstrzygnięcie nie jest więc ostateczne, a sprawą zajmie się teraz Sąd Apelacyjny.

Jurysdykcja, czyli Facebooka można pozwać w Polsce

Zanim sąd zbadał samą istotę sprawy, zajął się kwestią jurysdykcji. Składając pozew, uznaliśmy, że SIN powinna móc dochodzić swoich praw wobec globalnej korporacji (obsługującej ponad 20 mln polskich kont) w Polsce. Meta domagała się odrzucenia pozwu, twierdząc, że powód powinien wnieść swój pozew przed sądem w Irlandii, gdzie znajduje się europejska siedziba cyberkorporacji. Zdaniem Mety SIN zgodziła się na jurysdykcję sądu irlandzkiego, akceptując regulaminy Facebooka i Instagrama.

Sąd miał na ten temat inne zdanie i podał trzy powody takiego rozstrzygnięcia:

1. W marcu 2018 r. kiedy platforma usunęła strony i grupy SIN na Facebooku, obowiązywała wcześniejsza wersja regulaminu Facebooka, która odwoływała się do właściwości sądu w USA. Meta nie wykazała więc, że w tym zakresie właściwy do rozpoznania sprawy, na gruncie zawartej z SIN umowy, miałby być sąd w Irlandii.
2. Mamy do czynienia z postępowaniem dotyczącym ochrony dóbr osobistych (tzw. czynem niedozwolonym). Nie ma podstaw do rozciągania klauzuli jurysdykcyjnej z umowy (czyli regulaminu Facebooka i Instagrama) na spory, których przedmiotem jest czyn niedozwolony. W takiej sytuacji należy stosować ogólnie obowiązujące prawo Unii Europejskiej, zgodnie z którym proces o ochronę dóbr osobistych można wytoczyć przed sądem miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę (w tym przypadku w Polsce).
3. Klauzulę jurysdykcyjną wpisaną do regulaminów pozwanych platform (wskazującą, że w razie sporu z użytkownikiem właściwy do jego rozstrzygnięcia jest zagraniczny sąd) Sąd Okręgowy uznał za „nieuczciwą” ze względu na istotny brak równowagi pomiędzy firmą Meta a jej użytkownikami (nawet wtedy, gdy nie są oni osobami fizycznymi).

Blokada kont i grup narusza dobra osobiste SIN

Meta kwestionowała również to, że mamy w tej sprawie w ogóle do czynienia z naruszeniem dóbr osobistych. Sąd uznał jednak, że doszło do naruszenia dwóch dóbr osobistych stowarzyszenia: swobody wypowiedzi i dobrego imienia.

W pozwie argumentowaliśmy, że Meta, blokując konta i grupy SIN na Facebooku i Instagramie, naruszyła swobodę wypowiedzi stowarzyszenia, pozbawiając je istotnego narzędzia prowadzenia działalności informacyjno-edukacyjnej na temat profilaktyki uzależnień i redukcji szkód związanych z korzystaniem z substancji psychoaktywnych. Sąd zgodził się, że ze względu na charakter działalności SIN oraz na grupę docelową (składającą się głównie z młodych osób, które czerpią informacje z mediów społecznościowych) usunięcie kont i grup uniemożliwiło stowarzyszeniu rozpowszechnianie informacji oraz skuteczną komunikację z osobami, do których kierowało ono swoje działania, a w konsekwencji realizację prowadzonej misji.

Image

Stara, ale wciąż aktualna grafika: jeden punkt dla SIN, a Meta złożyła zażalenie na postanowienie sądu. 

Ponadto arbitralne zablokowanie konta mogło, zdaniem sądu, spowodować utratę zaufania potrzebnego do prawidłowego funkcjonowania stowarzyszenia, m.in. w oczach odbiorców ich działań edukacyjnych. Sąd zwrócił uwagę, że platforma Facebook sama w swojej komunikacji podkreśla, że usuwa z niej przede wszystkim treści szkodliwe i zagrażające bezpieczeństwu użytkowników. W konsekwencji sąd uznał, że „blokada stron, grup i kont Stowarzyszenia daje [innym] użytkownikom podstawę do uznania, iż treści zamieszczone przez Stowarzyszenie mają taki charakter”.

W trakcie procesu Meta wielokrotnie próbowała wykazać, że publikacje SIN na Facebooku czy Instagramie zawierają bezprawne czy szkodliwe materiały – jednak nie przekonała sądu, że tak jest (do tego wątku wrócimy jeszcze niżej).

Naruszenie dóbr osobistych było bezprawne

Przed sądem Meta argumentowała też, że – nawet jeśli doszło do naruszenia dóbr osobistych SIN – nie było ono bezprawne. Zdaniem Mety, akceptując regulamin Facebooka i Instagrama, SIN „zgodził” się na to, że publikowane przez nich treści mogą zostać usunięte z jej platform. Co więcej, blokadę miał uzasadniać ważny interes społeczny.

Prywatna firma – własne zasady? Nie, musi przestrzegać prawa do swobodnej wypowiedzi

Meta argumentowała też, że jako prywatna firma nie jest zobowiązana do zapewnienia swobody wypowiedzi.

Sąd zwrócił jednak uwagę na szczególny charakter firmy Meta i nierówną pozycję użytkowników wobec tej cyberkorporacji. Podkreślił nie tylko dominującą pozycję pozwanej spółki na rynku usług cyfrowych, ale także to, że w praktyce pełni ona dziś rolę arbitra w zakresie wolności słowa, w dużym stopniu kontrolując przepływ informacji w sieci. To wszystko sprawia, że użytkownik, który chce skutecznie prowadzić działalność taką, jak realizuje SIN, aby móc korzystać z usług Mety, nie ma w rzeczywistości innego wyjścia, jak tylko zaakceptować proponowany przez nią regulamin. Znów jednak nie można traktować tego jako „zgody” na ingerencję w sferę dóbr osobistych w postaci swobody wypowiedzi.

Meta twierdziła także, że blokady na SIN zostały nałożone z uwagi na ważny interes społeczny. Korporacja próbowała wykazać, że materiały publikowane przez SIN były szkodliwe. Wręcz stanowiły nielegalną promocję zażywania narkotyków (w sądzie jej prawniczki pokazywały różne przykłady wpisów stowarzyszenia w mediach społecznościowych, które zresztą w większości nie pochodziły z usuniętych stron i grup, tylko np. z założonej później, nowej strony na Facebooku). Usunięcie kont i grup organizacji miało chronić użytkowników przed niebezpiecznymi treściami.

Sąd nie uznał również tego argumentu, podkreślając raz jeszcze, że w postępowaniu nie udowodniono, aby działalność SIN (zarówno online, jak i offline) w jakikolwiek sposób naruszała prawo („wykraczała poza dopuszczalne prawem metody przeciwdziałania narkomanii”).

Według sądu nie zachodzą zatem okoliczności uzasadniające wyłączenie odpowiedzialności Mety za naruszenie dóbr osobistych. W konsekwencji sąd przyznał rację SIN, uwzględniając przy tym (co do zasady) żądania pozwu.

Meta musi przywrócić usunięte treści, przeprosić… oraz zwrócić pieniądze

Sąd zobowiązał Metę do przywrócenia wszystkich zablokowanych stron, kont i grup na Facebooku i Instagramie w 2018 i 2019 r., wraz z opublikowanymi tam treściami, komentarzami innych użytkowników oraz osobami obserwującymi i lubiącymi te kanały.

Sąd zasądził również zwrot kosztów procesu na rzecz SIN (1 320 zł), a także pobranie 8 841,56 zł tytułem kosztów sądowych. Ta ostatnia kwota obejmuje koszty tłumaczenia pism m.in. pozwu, którego Facebook na początku procesu nie chciał przyjąć w języku polskim. Koszty te musiał wstępnie pokryć SIN (udało się to zrobić dzięki waszemu wsparciu finansowemu, za co serdecznie dziękujemy!).

Image

„Meta argumentowała też, że jako prywatna firma nie jest zobowiązana do zapewnienia swobody wypowiedzi”.

Teraz Sąd Okręgowy zobowiązał Metę do zwrotu tych kosztów, podkreślając, że sama odmowa przyjęcia dokumentów w języku polskim była nieuzasadniona.

Sprawą zajmie się sąd apelacyjny

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie nie jest jednak prawomocny – Meta odwołała się od niego do sądu drugiej instancji.

Oznacza to, że – przynajmniej do chwili rozpoznania sprawy przez Sąd Apelacyjny w Warszawie – Meta nie musi wykonać wyroku (przywrócić usuniętych treści, przeprosić i pokryć kosztów sprawy). Mamy jednak nadzieję, że to tylko kwestia czasu. Tymczasem, razem ze Społeczną Inicjatywą Narkopolityki i kancelarią Wardyński i Wspólnicy, przygotowujemy się na dalszą część batalii sądowej z internetową korporacją. Losy sprawy będzie można dalej śledzić na stronie poświęconej procesowi SIN vs Facebook.

Znaczenie wyroku w świetle DSA

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie SIN vs Facebook jest przełomowy z dwóch powodów: przeciera szlak sądowy dla pozwania Mety w Polsce i kwestionowania przed sądem prywatnej cenzury na platformach internetowych.

Pamiętajmy też, że od 2019 r. zmieniły się regulacje dotyczące moderacji treści na platformach internetowych. Zgodnie z aktem o usługach cyfrowych (Digital Services Act, DSA), który największe platformy społecznościowe zaczął obowiązywać w sierpniu 2023 r., zablokowani użytkownicy powinni zawsze otrzymać uzasadnienie decyzji moderacyjnej i możliwość odwołania. Przypadki usuwania treści lub konta bez wyjaśnień i możliwości odwołania – przynajmniej teoretycznie – nie powinny się już mieć miejsca.

DSA obliguje Metę i innych cybergigantów do uzasadniania wydawanych decyzji moderacyjnych i dawania użytkownikom realnej możliwości odwołania się od nich. Z góry wiadomo było jednak, że różne platformy w różny sposób będą wywiązywać się z tych obowiązków, dlatego w DSA przewidziano dodatkowo nowe ścieżki dla poszkodowanych użytkowników. Będą mogli oni złożyć skargę do krajowego koordynatora usług cyfrowych (digital services coordinator, DSC) czy odwołać się do pozasądowego organu rozstrzygania sporów. W Polsce wciąż trwają prace nad ustawą wdrażającą DSA, więc jak na razie instytucje te jeszcze nie działają, ale w ciągu najbliższych miesięcy powinno to się zmienić.

Czy to znaczy, że sądy nie będą zajmować się już prywatną cenzurą? Bynajmniej. DSC zajmie się tylko sprawdzeniem, czy platforma dopełniła standardów proceduralnych (np. przekazała odpowiednie uzasadnienie decyzji i umożliwiła złożenie odwołania). Nie oceni decyzji platformy pod kątem merytorycznym. Czyli jeśli platforma zablokowała wpis, argumentując, że – jej zdaniem – nawoływał do przemocy; przekazała użytkownikowi stosowane uzasadnienie i dała możliwość odwołania, którego jednak ostatecznie nie uwzględniła, DSC nie będzie rozstrzygał, czy wpis faktycznie nawoływał do nienawiści, czy też może stanowił kontrowersyjny, ale jednak dopuszczalny żart. Ta sfera pozostanie domeną sądów lub pozasądowych organów rozstrzygania sporów, które zostaną powołane do życia na podstawie nowych przepisów i to do nich użytkownicy będą mogli kierować skargi na to, że platforma niesłusznie zakwalifikowała opublikowaną przez nich treść jako niedopuszczalną.