Wybory nowego Prezesa UODO. Kim są kandydaci?

9 stycznia zbierze się sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która zaopiniuje kandydatury na stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Poznajmy bliżej osoby, które chcą stanąć na straży naszej prywatności.

Sejmowa debata: triumf rozumu nad polityką

19 grudnia w Sejmie odbyła się debata z kandydatami na Prezesa UODO. Już sam ten fakt zasługuje na uwagę. Na wydarzeniu byli obecni przedstawiciele organizacji społecznych, ekspertki, akademicy. Publiczność zadawała merytoryczne pytania, a kandydaci – również merytorycznie – na nie odpowiadali. Wydarzenie było transmitowane na żywo, a zapis jest dostępny na stronie Sejmu.

Dwuipółgodzinna dyskusja z siedmioma kandydatami dała nam wgląd w ich sposób myślenia o roli Prezesa UODO i o najpilniejszych wyzwaniach. To jednak zbyt mało na pogłębioną dyskusję. Na nią więcej czasu będzie miała sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która zbierze się 9 stycznia 2024 r., by zaopiniować oficjalnie zgłoszonych kandydatów. Do tego etapu przeszły już „tylko” cztery osoby: Jakub Groszkowski, Konrad Komornicki, Andrzej Rybus-Tołłoczko i Mirosław Wróblewski.

Co wiemy o kandydatach?

Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka będzie oceniać kandydatury:

1. Jakuba Groszkowskiego – zgłoszonego przez grupę posłów z Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość (zgłoszenie),
2. Konrada Komornickiego – zgłoszonego przez grupę posłów z Klubu Parlamentarnego PSL – Trzecia Droga i Klubu Parlamentarnego Polska 2050 – Trzecia Droga (zgłoszenie),
3. Andrzeja Rybusa-Tołłoczki – zgłoszonego przez grupę posłów z Klubu Parlamentarnego Polska 2050 – Trzecia Droga i Klubu Parlamentarnego PSL – Trzecia Droga (zgłoszenie),
4. Mirosława Wróblewskiego – zgłoszonego przez grupę posłów z Klubu Parlamentarnego Koalicja Obywatelska (zgłoszenie).

Jakie są wymogi ustawowe wobec kandydatów na Prezesa UODO?

Zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych na stanowisko Prezesa UODO może być powołana osoba, która:

1. jest obywatelem polskim,
2. posiada wyższe wykształcenie,
3. wyróżnia się wiedzą prawniczą i doświadczeniem z zakresu ochrony danych osobowych,
4. korzysta z pełni praw publicznych,
5. nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
6. posiada nieposzlakowaną opinię.

Wypowiedzi podczas grudniowej debaty dały nam wgląd w to, jak kandydaci myślą o roli Prezesa UODO i jakie zadania uważają za najpilniejsze. Słuchając ich, mieliśmy poczucie, że w trzech sprawach panuje konsensus:

1. Potrzebna jest reorganizacja Urzędu i zmiany proceduralne: nie tylko po to, żeby przyspieszyć rozpatrywanie skarg, ale też po to, by otworzyć Urząd na współpracę z aktorami społecznymi (od inspektorów ochrony danych po media i organizacje pozarządowe) i wzmocnić kompetencje technologiczne.
2. Trzeba pilnie załatać luki w polskim systemie ochrony danych osobowych. Jedną z takich luk jest brak niezależnego nadzoru nad przetwarzaniem danych przez policję i inne służby.
3. Nowy Prezes musi odbudować zaufanie do tego organu i jego nadszarpnięty kontrowersyjnymi decyzjami Jana Nowaka autorytet.

To dobra wiadomość. Zgadzamy się, że to pilne i ważne wyzwanie. Pytanie, na jakie powinna odpowiedzieć teraz Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, brzmi: „Który z kandydatów jest najlepiej przygotowany, żeby je podjąć?”.

Jak wybrać najlepszego kandydata na Prezesa UODO

Wszyscy zgłoszeni kandydaci spełniają twarde wymogi ustawowe, takie jak posiadanie polskiego obywatelstwa, wyższego wykształcenia i pełni praw publicznych. Czy to oznacza remis?

Niekoniecznie. Jeśli przyjrzeć się dokładniej, jedni kandydaci ledwo prześlizgują się nad poprzeczką, podczas gdy inni mają duży zapas – szczególnie w konkurencji wyróżniania się wiedzą prawniczą. Chociaż przepisy ustawy nie wymagają od kandydatów wykształcenia prawniczego, do momentu objęcia stanowiska przez Jana Nowaka Prezesami UODO (a wcześniej Generalnymi Inspektorami Ochrony Danych Osobowych) byli wybitni prawnicy i prawniczki. Nieprzekonanym do tego standardu polecamy przeczytanie zapisu występu Jana Nowaka przed sejmową komisją oceniającą jego kandydaturę. W tej roli kierunkowe wykształcenie naprawdę pomaga.

Do pogłębionej oceny wiedzy kandydatów przyda się nasza lista 52 pytań. Mamy nadzieję, że przynajmniej część z nich padnie podczas posiedzenia Komisji. Dzięki temu dowiemy się więcej, co kandydaci mają do powiedzenia na temat bieżących wyzwań w obszarze ochrony danych osobowych. Zachęcamy posłów i posłanki do skorzystania!

Z kolei biorąc pod uwagę wyzwania, jakie dziś stoją przed polskim urzędem, do twardych kryteriów ustawowych dopisalibyśmy jeszcze dwa inne, ale niezwykle ważne:

• doświadczenie w zarządzaniu instytucją publiczną, które pomoże nowemu Prezesowi zreformować urząd i usprawnić procedury;
• gwarancja politycznej niezależności, bez której nie powiedzie się misja odbudowywania zaufania do tej instytucji.

O ile doświadczenie w zarządzaniu można wyczytać w zgłoszeniach kandydatów, trudniej ocenić, który z nich da gwarancję politycznej niezależności. Nasze obawy związane z zależnością Jana Nowaka (który był członkiem partii Prawo i Sprawiedliwość) potwierdziły się, a jego decyzje i zaniechania podważyły zaufanie do Urzędu. Dlatego rekomendujemy sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka uważne przyjrzenie się doświadczeniu zawodowemu i działalności publicznej kandydatów pod kątem ewentualnych konfliktów interesów.

Zadanie przed parlamentarzystami i parlamentarzystkami nie jest łatwe. Tym bardziej im kibicujemy w wyborze najlepszego kandydata na stanowisko Prezesa UODO.

AKTUALIZACJA 09.01.2024

Posiedzenie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka zostało przesunięte na 15 stycznia 2024 r.