Układanka odpowiedzi w sprawie PRISM

W gronie trzech organizacji pozarządowych – Fundacji Panoptykon, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Amnesty International Polska – 16 października 2013 r. wystosowaliśmy do polskich władz, służb specjalnych i organów kontrolnych 100 pytań dotyczących inwigilacji obywateli, w szczególności tajnych programów realizowanych przez służby USA. Nasze pytania trafiły m.in. do Premiera, Ministra Spraw Zagranicznych, Ministra Administracji i Cyfryzacji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Prokuratora Generalnego. Poniżej przedstawiamy i komentujemy ich odpowiedzi.

Wszystkie pytania wysłaliśmy w trybie dostępu do informacji publicznej: łącznie 19 wniosków (po jednym do każdej instytucji), zawierających 362 pytania. Pełna lista pytań i instytucji jest dostępna tutaj.

Chcemy podkreślić, że w gronie adresatów 100 pytań znalazły się zarówno instytucje, które wcześniej uchylały się od odpowiedzi na pytania formułowane w debacie publicznej (i z tego tytułu były przez nas krytykowane), jak i te, które chętnie podjęły dialog na temat inwigilacji. W tej drugiej kategorii na szczególne docenienie zasługują Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych i Minister Administracji i Cyfryzacji, którzy od początku byli zaangażowani w debatę na temat programu PRISM i możliwych zagrożeń z perspektywy polskich obywateli. Lista instytucji, do których skierowaliśmy wnioski o dostęp do informacji publicznej, wynika wyłącznie z zakresu tematycznego wniosków, a nie z naszej oceny działalności tych instytucji. Krytyka milczenia władzy, którą formułowaliśmy przy okazji wysyłania wniosków, odnosiła się do organów, które wcześniej odmówiły odpowiedzi lub udziału w debacie publicznej.

W przypadku większości wysłanych wniosków ustawowy termin na odpowiedź minął 30 października (niektóre zostały wysłane pocztą, co wpłynęło na wydłużenie terminu). Zgodnie z naszymi oczekiwaniami, część podmiotów skorzystała jednak z prawa do przedłużenia terminu ze względu na szeroki zakres wnioskowanych informacji. Jednak pomimo różnych komplikacji otrzymaliśmy już odpowiedzi od wszystkich zapytanych podmiotów.

Niestety odpowiedzi otrzymane od Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji nie są wyczerpujące, o czym można przeczytać w ich omówieniu poniżej. Dlatego zdecydowaliśmy się skierować do tych instytucji wezwania do usunięcia naruszenia prawa, w których wskazaliśmy konkretne pytania, na które nie otrzymaliśmy odpowiedzi. Następnym planowanym przez nas krokiem jest wniesienie skarg do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na bezczynność tych organów.

Poniżej prezentujemy i komentujemy najciekawsze wnioski wynikające z odpowiedzi. Natomiast pełne odpowiedzi publikujemy w formacie PDF.

Poniższe zestawienie będzie na bieżąco aktualizowane, w miarę uzyskiwania kolejnych odpowiedzi.

Szczegółowe informacje o odpowiedziach na wnioski skierowane formalnie przez Helsińską Fundację Praw Człowieka oraz o podjętych przez Fundację Helsińską działaniach prawnych zmierzających do uzyskania informacji, której dotyczyły wnioski, można uzyskać na stronie Programu Spraw Precedensowych.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO)

GIODO znalazł się w gronie instytucji, które najszybciej odpowiedziały na nasz wniosek – bo już 22 października. Co ważniejsze, Generalny Inspektor odniósł się do wszystkich zadanych pytań, również tych, które wykraczały poza ramy dostępu do informacji publicznej (np. pytania o opinię).

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• GIODO nie ma informacji o istnieniu podstawy prawnej umożliwiającej bezpośrednie przekazywanie przez polskie służby danych telekomunikacyjnych amerykańskiej Agencji Bezpieczeństwa Narodowego (NSA).
• Zdaniem GIODO dane osobowe przekazywane do USA nie mogą być wykorzystywane przez NSA do celów sprzecznych z europejskimi regulacjami prawnymi.
• GIODO nie ma informacji o przekazywaniu NSA danych telekomunikacyjnych przez polskich operatorów.
• GIODO nie zlecił analiz prawnych dotyczących programu PRISM, jednak podkreśla, że tą tematyką zajmował się m.in. na forum Grupy Roboczej ds. ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzana danych osobowych (Grupa Art. 29.) oraz podczas Międzynarodowej Konferencji Rzeczników Ochrony Danych Osobowych i Prywatności.

Odpowiedź Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych [PDF]
List przewodni towarzyszący odpowiedzi [PDF]

Urząd Komunikacji Elektronicznej (UKE)

UKE przysłało swoją odpowiedź 22 października. Jest ona dość ogólna i wskazuje, że Urząd nie dysponuje żadną wiedzą na temat pozyskiwania danych przez NSA czy monitorowania ruchu na polskim węźle internetowym.

Odpowiedź prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej [PDF]

Ministerstwo Sprawiedliwości (MS)

MS jest pierwszym organem rządowym, który udzielił nam pełnej odpowiedzi na pytania dotyczące programów masowej inwigilacji. Odpowiedź Ministerstwa trafiła do nas 30 października.

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• Minister Sprawiedliwości uzyskał informację o PRISM z doniesień medialnych.
• Kierownictwo Ministerstwa po 6 czerwca 2013 r. nie spotykało się z przedstawicielami rządu USA i nie planuje takich spotkań w najbliższej przyszłości.
• W sierpniu br. Minister Sprawiedliwości spotkał się kurtuazyjnie z Ambasadorem USA. Niestety, podczas spotkania nie została poruszona sprawa PRISM.
• Podczas szczytu Rady Unii Europejskiej ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych 7 października 2013 r. dyskutowano o PRISM. Nie sporządzono jednak z tej dyskusji żadnej notatki.
• Na tym samym spotkaniu przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości wskazał, że Polska oczekuje szybkiego wyjaśnienia sprawy PRISM przez Grupę Roboczą Wysokiego Szczebla do spraw bezpieczeństwa oraz ochrony danych Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie polskie władze sygnalizowały, że prace Grupy nie powinny naruszać podziału kompetencyjnego obowiązującego pomiędzy Unią Europejską i państwami członkowskimi, ani wpływać na obowiązujące umowy międzynarodowe z USA – m.in w sprawie przekazywania danych PNR czy SWIFT.

Odpowiedź Ministra Sprawiedliwości [PDF]
Pismo przewodnie towarzyszące odpowiedzi [PDF]

Prezydent RP

Kancelaria Prezydenta RP odpowiedziała na nasz wniosek 30 października. Niestety, odpowiedź jest bardzo rozczarowująca – Kancelaria twierdzi, że nie wie kiedy i z jakiego źródła Prezydent dowiedział się o programie PRISM. Jednocześnie nie wyjaśnia, dlaczego Prezydent – który jest adresatem wniosku i z pewnością zna odpowiedź na to pytanie – nie przekazał jej swojej Kancelarii.

Odpowiedź Kancelarii Prezydenta RP [PDF]

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB)

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa odpowiedziało nam 30 października. RCB nie dostało żadnych sygnałów o zagrożeniach dla infrastruktury telekomunikacyjnej w związku z PRISM. Dlatego też Centrum nie podejmowało działań w tej sprawie.

Odpowiedź Rządowego Centrum Bezpieczeństwa [PDF]

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW)

ABW odpowiedziała na nasze pytania 31 października. Agencja uchyla się od udzielenia pełnej odpowiedzi, powołując się przede wszystkim na przesłankę ochrony informacji niejawnej.

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• Po 6 czerwca 2013 roku kierownictwo ABW nie rozmawiało ani nie spotykało się z przedstawicielami administracji USA.
• Na pytanie, od kiedy wie o programie PRISM, ABW odpisała, że „informacja na temat prowadzonego przez NSA programu PRISM pochodzi ze źródeł otwartych”.
• ABW nie udziela odpowiedzi na pytania o narzędzia inwigilacyjne, którymi dysponuje – nie potwierdza więc, ani nie zaprzecza, że posiada dostęp do KeyXScore.
• ABW nic nie wie o pozyskiwaniu przez NSA informacji na temat Premiera; Agencja nie przekazywała też NSA danych telekomunikacyjnych (nie ma ku temu podstaw prawnych).

• ABW nie przeprowadziła analizy prawnej zgodności programu PRISM z polskim prawem.

Odpowiedź Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego [PDF]

Komisja Spraw Zagranicznych Sejmu RP

Odpowiedź od Komisji Spraw Zagranicznych dostaliśmy 23 października. Zgodnie z przekazaną informacją do Komisji nie wpłynął żaden wniosek w sprawie przeprowadzenia posiedzenie dotyczącego PRISM. Komisja nie zamierza też takiego posiedzenia przeprowadzać w najbliższej przyszłości.

Odpowiedź od Komisji Spraw Zagranicznych [PDF]

Komisja Spraw Wewnętrznych Sejmu RP

Odpowiedź od Komisji Spraw Wewnętrznych dostaliśmy 24 października. Zgodnie z przekazaną informacją do Komisji nie wpłynął żaden wniosek w sprawie przeprowadzenia posiedzenia dotyczącego PRISM. Komisja nie zamierza też takiego posiedzenia przeprowadzać w najbliższej przyszłości.

Odpowiedź od Komisji Spraw Wewnętrznych [PDF]

Komisja ds. Unii Europejskiej Sejmu RP

Odpowiedź od Komisji ds. Unii Europejskiej dostaliśmy 31 października. Zgodnie z przekazaną informacją do Komisji nie wpłynął wniosek w sprawie przeprowadzenia posiedzenia dotyczącego PRISM. Komisja nie zamierza też takiego posiedzenia przeprowadzać w najbliższej przyszłości.

Odpowiedź od Komisji ds. Unii Europejskiej [PDF]

Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA)

W piśmie z 7 listopada CBA udzieliło nam częściowej odpowiedzi na zadane pytania. Jednocześnie, powołując się na ochronę informacji niejawnych, CBA odmówiło odpowiedzi na pytania dotyczące śledzenia połączeń telefonicznych i komunikacji w Internecie za pomocą słów kluczowych oraz dostępu do programu XKeyscore.

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• Nie istnieje żaden oficjalny dokument dotyczący współpracy CBA z NSA. Powodem jest brak wspólnych kompetencji obydwu służb.
• Szefostwo CBA nie spotykało się po 6 czerwca z przedstawicielami władz i służb amerykańskich.

Odpowiedź od Centralnego Biuro Antykorupcyjnego [PDF]

Decyzja o odmowie udzielenia informacji publicznej [PDF]

Prokurator Generalny

Odpowiedź Prokuratora Generalnego otrzymaliśmy 5 listopada. Zgodnie z przekazaną informacją prokuratura nie prowadzi obecnie żadnego postępowanie w sprawie wykorzystywania programu PRISM na terenie Polski. W związku z tym, nie dokonano też oceny prawnej zgodności programu z polskim porządkiem prawnym.

Odpowiedź od Prokuratora Generalnego [PDF]

Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW)

W piśmie z 7 listopada SKW poinformowało nas, że nie przeprowadziło analizy prawnej zgodności programu PRISM z polskim porządkiem prawnym, gdyż… "jest to program informatyczny, więc przeprowadzenie analizy prawnej zagranicznego programu komputerowego, nie mającego przecież charakteru prawnego, z polskim lub innym porządkiem prawnym wydaje się być po prostu niemożliwe".

SKW nie udzieliło nam odpowiedzi na niektóre z kluczowych pytań, powołując się na ochronę informacji niejawnych.

Odpowiedź od Służby Kontrwywiadu Wojskowego [PDF]

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji (MAiC)

Odpowiedź MAiC jest kompleksowa, zawiera informacje o spotkaniach z przedstawicielami USA oraz o działaniach, które zostały podjęte po wybuchu afery PRISM. Oprócz zasadniczej odpowiedzi na pytania, Ministerstwo załączyło też szereg dokumentów, w tym: instrukcje negocjacyjne na posiedzenia Rady Unii Europejskiej, korespondencję z GIODO w sprawie Safe Harbour oraz list do Neelie Kroes.

W pierwotnej odpowiedzi nie uzyskaliśmy odpowiedzi na niektóre pytania, w tym te dotyczące planów działań i spotkań ministerstwa. MAiC nie przekazało nam również notatek z odbytych ze stroną amerykańską rozmów. Jednak po wezwaniu do usunięcia naruszenia prawa, uzyskaliśmy satysfakcjonującą nas odpowiedź.

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• Minister Administracji i Cyfryzacji dowiedział się o programie PRISM z mediów.
• Ministerstwo wielokrotnie wypowiadało się negatywnie o amerykańskich programach masowej inwigilacji.
• Przedstawiciele Ministerstwa kilkukrotnie spotykali się z przedstawicielami władz USA. Wśród tematów tych spotkań były m.in program PRISM i ochrona danych osobowych.
• MAiC podkreśla, że w trakcie negocjacji dotyczących Transatlantyckiego Partnerstwa na rzecz Handlu i Inwestycji (TTIP) nie są prowadzone rozmowy dotyczące ochrony danych. Niemniej Ministerstwo negatywnie odnosi się do pomysłu włączenia tego tematu do TTIP.
• MAiC wskazało, że ma poważne zastrzeżenia do funkcjonowania programu Safe Harbour. Uwagi te zostały przedstawione stronie amerykańskiej.
• MAiC wyraziło negatywną opinię o kandydatce Ministerstwa Spraw Wewnętrznych do grupy wysokiego szczebla UE-USA ds. bezpieczeństwa i ochrony danych. Co istotne, w oficjalnym dokumencie MAiC podkreśliło, że: "Strona amerykańska preferuje rozmowy w gronie ekspertów ds. bezpieczeństwa, co rodzi naturalne pytania o wynik całego przedsięwzięcia, transparentność i odpowiednie uwzględnienie kwestii praw obywatelskich”.

Wnioski wynikające z odpowiedzi uzupełniającej (27.03.2014r.):

• Zdaniem MAiC temat międzynarodowego przepływu danych nie może zostać włączony w zakres Transatlantyckiego Partnerstwa na rzecz Handlu i Inwestycji (TTIP).
• MAiC uważa, że nie jest wskazane obecnie zawieszenie programu Safe Harbour. Program ten powinien być zmodernizowany w kierunku zwiększenia poziomu ochrony danych osobowych. 
• Ministerstwo nie ma planuje spotkań z przedstawicielami władz USA, nie jest natomiast wykluczone, że takie spotkania będą w najbliższym czasie się odbywać.

Odpowiedź od Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji [PDF]

Instrukcja negocjacyjna z dnia 14 czerwca [PDF]

Instrukcja negocjacyjna z dnia 16 września [PDF]

Instrukcja negocjacyjna z dnia 4 października [PDF]

Stanowisko MAiC dotyczące grupy eksperckiej UE-USA [PDF]

List do Neelie Kroes [PDF]

List do GIODO w sprawie Safe Harbour [PDF]

Odpowiedź GIODO w sprawie Safe Harbour [PDF]

Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ)

Ministerstwo Spraw Zagranicznych przysłało nam odpowiedź 13 grudnia. MSZ było instytucją, która dostała od nas najwięcej pytań. Niestety większość z nich pozostała bez odpowiedzi - MSZ w wielu odpowiedziach odsyła nas do innych instytucji. Dodatkowo odmówiono nam dostępu do części informacji ze względu na ich niejawny charakter.

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• MSZ wskazało, że na poziomie ONZ było zaangażowane w proces negocjacji rezolucji dotyczącej praw człowieka w Internecie i rezolucji o ochronie praw człowieka w walce z terroryzmem. Resort uczestniczy też w pracach dotyczących projektu rezolucji nt. prawa do prywatności.
• MSZ skierowało do Ambasady USA w Warszawie notę dyplomatyczną z prośbą o wyjaśnienia w sprawie PRISM. Dyrektor Departamentu Ameryki MSZ spotykał się również trzykrotnie z przedstawicielami Ambasady USA w sprawie PRISM. Niestety, notatki z tych spotkań są niejawne.
• Odpowiedź wskazuje, że nie ma żadnych umów dwustronnych, które regulowałyby działalność USA na terytorium Polski.
• PRISM nie był tematem obrad Rady Unii Europejskiej do Spraw Zagranicznych.
• Ambasada RP w Waszyngtonie przekazywała liczne informacje dotyczące działalności NSA, w tym o toczącej się w amerykańskim kongresie dyskusji nt. reformy służ specjalnych.
• W trakcie wizyty sekretarza stanu Johna Kerry’ego w Warszawie omawiano problem PRISM. Niestety notatki są niejawne.
• Wniosek Edwarda Snowdena z 30 czerwca o azyl przekazany Ambasadzie RP w Moskwie był niekompletny (brakowało adresu). W związku z tym został on pozostawiony bez dalszego rozpoznania.

Odpowiedź od Ministerstwa Spraw Zagranicznych [PDF]

Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (KPRM)

Odpowiedz od Premiera dostaliśmy 11 grudnia, jest ona jednak niezwykle rozczarowująca. W większości przypadków KPRM informuje nas, że nie posiada konkretnych informacji lub odmawia udzielania odpowiedzi ze względu na tajność dokumentów. Jedyne merytoryczne odpowiedzi na zadane przez nas pytania mają marginalne znaczenie.

Nasz szerszy komentarz dotyczący odpowiedzi KPRM można znaleźć w tekście: "KPRM odpowiada na 66 pytań o inwigilację: nie wiemy, nie powiemy".

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• Prezes Rady Ministrów nie zlecił przeprowadzenia analizy prawnej na temat zgodności programu PRISM z polskim porządkiem prawnym.
• KPRM nie dysponuje oficjalną korespondencją między polskim rządem a Komisją Europejską po 6 czerwca 2013 r. (tj. po pierwszych doniesieniach medialnych na temat programu PRISM), dotyczącą tematyki ochrony danych osobowych, w szczególności międzynarodowego przepływu danych osobowych.
• KPRM nie posiada informacji na temat planów działania rządu zmierzających do wprowadzenia dodatkowych instrumentów w zakresie ochrony prawa do prywatności na poziomie międzynarodowym lub europejskim.
• KPRM nie wie, czy polski rząd złożył jakiekolwiek uwagi lub rekomendacje dotyczące ewaluacji umów o przekazywaniu danych, które mogły zostać naruszone przez USA w związku z masowymi programami inwigilacji.
• KPRM nie wie, czy polski rząd zgłaszał jakiekolwiek zastrzeżenia lub uwagi do programu Safe Harbour (szeroko krytykowanego – także przez Ministra Administracji i Cyfryzacji – programu umożliwiającego przekazywanie danych przez europejskie spółki do powiązanych z nimi firm w USA).

Odpowiedź od Kancelarii Prezesa Rady Ministrów [PDF]

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW)

MSW przysłało nam swoją odpowiedź 18 grudnia. Niestety jest ona bardzo lakoniczna i nie zawiera wielu informacji, o które prosiliśmy.

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• Po wybuchu afery PRISM kierownictwo MSW nie spotykało się z przedstawicielami władz i służb amerykańskich.
• Przedstawiciel MSW uczestniczył w pracach Grupy Wysokiego Szczebla ds. bezpieczeństwa i ochrony danych. Na spotkania nie były jednak przygotowywane żadne polskie instrukcje ani stanowiska.
• MSW w związku z pracami Grupy Wysokiego Szczebla ds. bezpieczeństwa i ochrony danych nie zlecało żadnych dodatkowych analiz dotyczących PRISM.
• Na spotkaniach Ministrów Spraw Wewnętrznych 6 największych krajów UE nie omawiano sprawy PRISM.

Odpowiedź od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych [PDF]

Ministerstwo Obrony Narodowej (MON)

MON jest ostatnią instytucją rządową, od której dostaliśmy odpowiedź. Ministerstwo kompleksowo odpowiedziało na większość z zadanych przez nas pytań.

Najważniejsze wnioski wynikające z odpowiedzi:

• Minister Obrony Narodowej o PRISM dowiedział się z mediów.
• Minister Obrony Narodowej rozmawiał przez telefon i spotykał się z przedstawicielami władz USA (sekretarz stanu oraz sekretarz obrony USA). Jednak w obydwu przypadkach temat PRISM nie był poruszany.
• Przedstawiciele MON nie uczestniczyli w posiedzeniach Rady Unii Europejskiej, których tematem byłaby działalność NSA.

Odpowiedź od Ministerstwa Obrony Narodowej [PDF]